ĐẶT VẤN ĐỀ

Vitamin D được biết đến từ gần một thế kỷ nay, nó không đơn thuần như là một vitamin thông thường mà còn là một hormone tan trong chất béo, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa xương [8] và các mô khác ngoài xương [9,10].

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy rằng, có mối liên quan giữa sự thiếu hụt vitamin D với rối loạn dung nạp đường và đái tháo đường ở người cũng như thiếu vitamin D sẽ ức chế quá trình tiết insulin ở động vật [11]. Người ta cũng đã nhận dạng được các thụ thể tiếp nhận vitamin D dạng hoạt động, 1,25-dihydroxyvitamin D, có hiện diện trong các tế bào beta tuyến tụy [4] mà trong đó vai trò chủ yếu của vitamin D phụ thuộc protein gắn kết canxi - Calbindin D_28k  - giúp cho tế bào beta tuyến tụy không bị chết theo chương trình qua trung gian cytokine [7].

Việt Nam là nước có khí hậu nhiệt đới, số ngày nắng trong năm nhiều hơn ngày mưa nhưng lại có tỷ lệ thiếu vitamin D cao, tại TP.HCM [5] năm 2009 có 20% nam và 46% nữ thiếu vitamin D, tại Hà Nội [14] năm 2011 có 16% nam và 30% nữ thiếu vitamin D. Từ thực tế đó chúng tôi đặt giả thuyết rằng, bệnh nhân đái tháo đường có nồng độ vitamin D huyết thanh thấp hơn so với người không bị đái tháo đường để tiến hành nghiên cứu này với mục tiêu: Khảo sát nồng độ vitamin D huyết thanh ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 .

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu tiến hành với 220 đối tượng tuổi từ 40 đến 79 đến khám tại Bệnh viện An Sinh TPHCM  từ tháng 06/2012 đến tháng 03/2013, được chia làm 2 nhóm:

Nhóm nghiên cứu (nhóm ĐTĐ): là những bệnh nhân được chẩn đoán xác định ĐTĐ týp 2 theo tiêu chuẩn Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ - 2010 (ADA-2010) [12].

Nhóm chứng: là những đối tượng không bị đái tháo đường, hoặc không thuộc nhóm tiền đái tháo đường và nhóm  trưởng thành có nguy cơ đái tháo đường không triệu chứng, dựa theo tiêu chuẩn ADA-2010 [12].

Tiêu chuẩn loại trừ cho cả 2 nhóm: đó là những đối tượng có tiền căn bị suy dinh dưỡng; hoặc mắc bệnh liên quan đến chuyển hóa vitamin D như: có hội chứng chuyển hóa; suy thận; suy tuyến cận giáp…; hoặc trước đó có sử dụng thuốc ảnh hưởng đến chuyển hóa vitamin D như Rifampicin…; hoặc các đối tượng phải nằm bất động lâu (> 2 tháng) vì bất kỳ lý do gì; và các đối tượng không đồng ý tham gia nghiên cứu.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang có đối chứng.

Nội dung nghiên cứu: tất cả các đối tượng đều được khám lâm sàng, nếu thoả điều kiện nghiên cứu sẽ được tiến hành xét nghiệm máu: đường máu, bilan mỡ máu, chức năng thận, chức năng gan...canxi/máu, PTH và vitamin D.

Nồng độ vitamin D huyết thanh được khảo sát là vitamin D dạng thụ động 25(OH)D [6] được đo bằng kỹ thuật miễn dịch điện hóa phát quang (electrochemiluminescence immuno assay - ECLIA) với máy phân tích miễn dịch Elecsys 2010. Thiếu vitamin D được chia làm 4 mức độ [5]:

• < 15 ng/ml : không phát hiện trên xét nghiệm;

• 15 đến <20 ng/ml: thiếu vitamin D nặng;

• 20 đến <25 ng/ml: thiếu vitamin D trung bình;

• 25 đến < 30 ng/ml: thiếu vitamin D nhẹ;

• ≥ 30 ng/ml : không thiếu vitamin D

KẾT QUẢ

Đặc điểm chung về tuổi

Bảng 1. Tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu

Không có sự khác biệt về độ tuổi trung bình ở hai nhóm nghiên cứu

Biểu đồ 1: Phân bố nhóm tuổi của đối tượng nghiên cứu

 Đặc điểm thiếu vitamin D ở người đái tháo đường

Bảng 2.  Giá trị trung bình vitamin D của đối tượng nghiên cứu

Giá trị trung bình vitamin D ở nữ có sự khác biệt giữa 2 nhóm.

Bảng 3. Tuổi trung bình thiếu vitamin D

Tuổi trung bình thiếu vitamin D ở nam ĐTĐ là 55, nữ là 54.

Bảng 4. Thiếu vitamin D theo giới

Tỷ lệ nữ ĐTĐ thiếu vitamin D cao hơn so với nữ không bị ĐTĐ, còn nam thì không.

Bảng 5.  Tỷ lệ thiếu vitamin D theo từng nhóm nồng độ

Thiếu vitamin D ở người ĐTĐ chủ yếu là thiếu ở mức độ nhẹ và trung bình

Bảng 6. Liên quan giữa thiếu VitD ở người ĐTĐ và nơi sinh sống

Người ĐTĐ ở thành thị có nguy cơ thiếu vitamin D cao hơn người ĐTĐ ở nông thôn, OR= 1,24 (p<0,05).

BÀN LUẬN

Sở dĩ chúng tôi chọn các đối tượng nghiên cứu ≥ 40 tuổi là vì tần suất ĐTĐ týp 2 chủ yếu xuất hiện ở người sau 40 tuổi [3]. Theo Đỗ Thị Ngọc Diệp [1], tiến hành hai nghiên cứu dịch tễ về tình trạng dinh dưỡng và rối loạn chuyển hóa đường vào năm 2001 và 2008 trên đối tượng 30-69 tuổi tại TPHCM nhận thấy, tỷ lệ người ĐTĐ ở lứa tuổi này chiếm 7,04% dân số, trong đó người dưới 40 tuổi có tỷ lệ ĐTĐ thấp và chủ yếu là bị rối loạn đường huyết lúc đói, và chiếm 11,4% trong số đó.

Tuổi trung bình thiếu vitamin D ở nam ĐTĐ là 55, nữ là 54.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng ở nữ có tỷ lệ thiếu vitamin D cao hơn nam, kết quả này cũng tương tự với một vài tác giả khác (bảng 7)

Bảng 7. So sánh tỷ lệ thiếu vitamin D với một số tác giả

Giải thích sự khác nhau về tỷ lệ thiếu vitamin D ở nam và nữ người ta cho rằng, ngoài yếu tố xã hội về tính chất công việc của đàn ông thường ở ngoài trời tiếp xúc ánh nắng nhiều hơn phụ nữ, thì có lẽ do thói quen ăn mặc của người phụ nữ Châu Á nói chung và phụ nữ Việt Nam nói riêng, vì muốn có làn da trắng đẹp nên thường xuyên che kín mặt, cánh tay (là hai vùng da tiếp xúc nắng nhiều nhất) khi đi ra ngoài trời nắng. Đây là một trong số ghi nhận của các nghiên cứu giải thích cho tỷ lệ thiếu vitamin D giữa nam và nữ [5,14]

Trong nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận tỷ lệ phụ nữ ĐTĐ thiếu vitamin D là 40%, cao có khác biệt so với người nữ bình thường (21,5%), còn ở nam thì không có khác biệt. Lý do chính đặc thù về giới tính này thì chưa rõ. Mặc dù đã có một vài số liệu khác nhau về tỷ lệ mắc ĐTĐ ở nam và nữ. Tuy nhiên, nói chung phụ nữ có nguy cơ đái tháo đường cao hơn đàn ông được ghi nhận qua một vài báo cáo mà kết quả nghiên cứu cho là ở nữ có tỷ lệ vòng eo/vòng hông cao hơn nam, khả năng chịu đựng stress kém, yếu tố mang thai, mãn kinh...là những yếu tố nguy cơ làm cho người phụ nữ dễ mắc ĐTĐ hơn đàn ông. Gần đây có giả thuyết cho rằng estrogen có liên quan đến sự đề kháng insulin làm tăng nguy cơ ĐTĐ ở phụ nữ mãn kinh [15]. Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn còn phải được chứng minh trong những thử nghiệm tiếp theo khác nữa.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng, người ĐTĐ thành thị có nguy cơ thiếu vitamin D cao hơn người ở nông thôn. Kết quả này cũng tương tự với một vài nghiên cứu điều tra chung về tỷ lệ thiếu vitamin D trong cộng đồng [2,5,14]. Lý do tỷ lệ thiếu vitamin D khác nhau giữa thành thị và nông thôn ở các nghiên cứu đã đề cập là do có sự khác nhau về tính chất công việc và sinh hoạt ngoài trời của người thành thị và nông thôn, thói quen che nắng, bịt kín người, dùng kem chống nắng khi đi ra ngoài trời nắng của người thành thị….

KẾT LUẬN

Khảo sát tình trạng thiếu vitamin D ở 110 bệnh nhân đái tháo đường týp 2 và 110 đối tượng không bị đái tháo đường, tuổi từ 40 đến 79, chúng tôi nhận thấy: Bệnh nhân đái tháo đường týp 2 có tỷ lệ thiếu vitamin D là 28,9% ở nam và 40% ở nữ so với đối tượng không đái tháo đường là 22,2% nam và 21,5% nữ. Nữ đái tháo đường bị thiếu vitamin D cao hơn nữ không đái tháo đường (p<0,05), còn nam thì không. Thiếu vitamin D ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 chủ yếu là thiếu ở mức độ nhẹ và trung bình. Bệnh nhân đái tháo đường týp 2 ở thành thị có nguy cơ thiếu vitamin D cao hơn bệnh nhân đái tháo đường sống ở nông thôn.

BS. CKII. Nguyễn Thanh Phong

Trưởng khoa Khám bệnh Bệnh Viện An Sinh

* Tạp chí Y Học Việt Nam - Trang 87, số 1 tháng 3/2014

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Thị Ngọc Diệp (2012). “Thực trạng bệnh đái tháo đường týp 2 và hội chứng chuyển hóa tại TP HCM và một số yếu tố liên quan”. Tạp chí Dinh dưỡng và Thực phẩm, tập 8, số 4, tháng 11/2012.

2. Vũ Thị Thu Hiền (2009). “Tình trạng thiếu vitamin D và các yếu tố liên quan ở phụ nữ 15-49 tuổi tại Hà Nội và Hải Dương”. Tạp chí Dinh dưỡng và Thực phẩm - Tập 6 - số 3+4 - Tháng 10 năm 2010.

3. Hoàng Trung Vinh (2008). “Bệnh Đái Tháo Đường.  Học viện Quân Y – Bệnh học Nội khoa, tập 2, năm 2008, NXB. Quân đội Nhân dân, trang 166.

4. Haussler MR, Whitfield GK et al (1998) The nuclear vitamin D receptor: biological and molecular regulatory properties revealed. J Bone Miner Res 13:325–349.

5. Ho-Pham LT, Nguyen ND,  Nguyen TV et al (2009): Vitamin D status and parathyroid hormone in a urban population in Vietnam. Osteoporos Int (2011) 22:241–248

6. Lips P (2004) Which circulating level of 25-hydroxyvitamin D is appropriate? J Steroid Biochem Mol Biol 89–90:611–614.

7. Rabinovitch A, Suarez-Pinzon WL, Sooy K, et al (2001): Expression of calbindin-D(28k) in a pancreatic islet beta-cell line protects against cytokine-induced apoptosis and necrosis. Endocrinology 142:3649–3655.

8.  Lips P (2006) Vitamin D physiology. Prog Biophys Mol Biol 92:4–8.

9.  Holick MF (2005) The vitamin D epidemic and its health consequences. J Nutr 135:2739S–2748S

10. Stechschulte SA, Kirsner RS, Federman DG (2009) Vitamin D: bone and beyond, rationale and recommendations for supplementation. Am J Med 122:793–802

11. Norman AW, Frankel JB, Heldt AM, Grodsky GM (1980). Vitamin D deficiency inhibits pancreatic secretion of insulin. Science 209:823-825.

12. American Diabetes Association (ADA- 2010). Clinical Practice Recommendation 2010. Diabetes Care, Volume 33, Supplement 1, January 2010.

13. Choi HS, Oh HJ, Choi H, Choi WH, Kim JG, Kim KM, Kim KJ, Rhee Y, Lim SK. Vitamin D insufficiency in Korea-a greater threat to younger generation: The Korea National Health and Nutrition Examination Survey (KNHANES) 2008. J Clin Endocrinol Metab. 2011;96:643–51.

14. “Vitamin D deficiency in northern Vietnam: prevalence, risk factors and associations with bone mineral density.” - Nguyen HT, von Schoultz B, Nguyen TV, Dzung DN, Duc PT, Thuy VT, Hirschberg AL. Bone. 2012 Dec;51(6):1029-34. doi: 10.1016/j.bone.2012.07.023. Epub 2012 Aug 2.

15. Yeung EH, Zhang C, Mumford SL, Ye A - Longitudinal study of insulin resistance and sex hormones over the menstrual cycle: the BioCycle Stdy. J Clin Endocrinol Metab. 2010 Dec;95(12):5435-42. doi: 10.1210/jc.2010-0702. Epub 2010 Sep 15.