Suy dinh dưỡng được ước tính có liên quan đến 2,7 triệu trẻ em tử vong hàng năm, chiếm 45% tổng số trẻ em tử vong. Dinh dưỡng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sự sống và thúc đẩy sự phát triển khỏe mạnh toàn diện ở trẻ

Mọi trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đều có quyền được hưởng chế độ dinh dưỡng tốt nhất theo "Công ước về quyền trẻ em". 

Suy dinh dưỡng có liên quan đến 45% số ca tử vong ở trẻ em. 

Năm 2019, ước tính trên toàn cầu có 144 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thấp bé còi xương (thấp so với tuổi), 47 triệu trẻ bị gầy còm (quá gầy so với chiều cao) và 38,3 triệu trẻ em bị thừa cân hoặc béo phì. 

Khoảng 44% trẻ từ 0 đến 6 tháng tuổi được bú sữa mẹ hoàn toàn. 

Một số ít trẻ được ăn bổ sung đầy đủ dinh dưỡng và an toàn; ở nhiều quốc gia, chưa đến 1/4 số trẻ từ 6 đến 23 tháng tuổi đáp ứng các tiêu chí về đa dạng khẩu phần dinh dưỡng và tần suất cho ăn phù hợp với lứa tuổi. 

Hơn 820 000 trẻ dưới 5 tuổi được cứu sống mỗi năm, nếu tất cả trẻ em từ 0 đến 23 tháng tuổi được bú sữa mẹ nhiều nhất có thể. Trẻ được nuôi bằng sữa mẹ sẽ giúp cải thiện chỉ số IQ, học tập tốt hơn và có thu nhập cao hơn khi trưởng thành. 

Tăng cường sự phát triển của trẻ và giảm chi phí y tế bằng cách nuôi con bằng sữa mẹ mang lại lợi ích thiết thực cho các cá nhân, gia đình cũng như các quốc gia.

Suy dinh dưỡng được ước tính có liên quan đến 2,7 triệu trẻ em tử vong hàng năm, chiếm 45% tổng số trẻ em tử vong. Dinh dưỡng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sự sống và thúc đẩy sự phát triển khỏe mạnh toàn diện ở trẻ. Hai năm đầu đời của trẻ đặc biệt quan trọng, tối ưu chế độ dinh dưỡng trong giai đoạn này làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong, giảm nguy cơ mắc bệnh mãn tính và hỗ trợ phát triển toàn diện.

Tối ưu hóa nuôi con bằng sữa mẹ rất quan trọng, điều này có thể cứu sống hơn 820.000 trẻ dưới 5 tuổi mỗi năm.

THEO KHUYẾN CÁO CỦA WHO VÀ UNICEF

• cho trẻ bú mẹ sớm trong vòng 1 giờ đầu sau sinh.

• cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời.

• bổ sung thực phẩm (dạng rắn) có đủ chất dinh dưỡng phù hợp và an toàn khi trẻ được 6 tháng và vẫn tiếp tục cho trẻ bú mẹ đến 2 tuổi hoặc lâu hơn.

Tuy nhiên, nhiều trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ không nhận được chế độ dinh dưỡng tối ưu. Ví dụ, thống kê trong giai đoạn 2015-2020 thì chỉ có khoảng 44% trẻ từ 0 đến 6 tháng tuổi trên toàn thế giới được bú mẹ hoàn toàn.

Các khuyến cáo đã được đúc kết để giải quyết các nhu cầu cấp thiết cho trẻ sinh ra từ người mẹ bị nhiễm HIV. Hiện nay, thuốc kháng virus cho phép những trẻ này được bú mẹ hoàn toàn cho đến khi trẻ được 6 tháng tuổi và tiếp tục bú mẹ đến 12 tháng tuổi với nguy cơ lây truyền HIV giảm đáng kể.

Nuôi con bằng sữa mẹ

Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời mang lại nhiều lợi ích sức khỏe cho cả trẻ sơ sinh và người mẹ. Quan trọng nhất là bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng đường tiêu hóa, không chỉ được quan sát thấy ở các nước đang phát triển mà còn cả các nước công nghiệp. Cho trẻ bú mẹ sớm trong vòng 1 giờ ngay sau sinh giúp bảo vệ trẻ khỏi bị nhiễm trùng và giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh. Nguy cơ tử vong do tiêu chảy và các bệnh nhiễm trùng khác có thể tăng ở trẻ bú mẹ một phần hoặc không được bú mẹ.

Sữa mẹ cũng là nguồn cung cấp năng lượng và dưỡng chất quan trọng cho trẻ từ 6 đến 23 tháng tuổi. Có thể cung cấp một nửa hoặc nhiều hơn nhu cầu năng lượng của trẻ trong độ tuổi từ 6 đến 12 tháng và một phần ba nhu cầu năng lượng cho trẻ từ 12 đến 24 tháng. Sữa mẹ cũng là nguồn cung cấp năng lượng và dưỡng chất quan trọng trong thời gian trẻ bị bệnh và giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ bị suy dinh dưỡng.

Trẻ em và thanh thiếu niên được bú mẹ khi còn nhỏ ít bị thừa cân hoặc béo phì. Ngoài ra, trẻ thông minh và tiếp thu kiến thức nhanh hơn khi đi học. Nuôi con bằng sữa mẹ có liên quan đến khả năng thu nhập cao hơn khi trưởng thành. Cải thiện sự phát triển của trẻ và giảm gánh nặng y tế mang lại lợi ích kinh tế cho các cá nhân, gia đình cũng như các quốc gia. (1)

Thời gian cho trẻ bú mẹ lâu hơn cũng góp phần cải thiện sức khỏe và hạnh phúc của người mẹ: làm giảm nguy cơ ung thư buồng trứng và ung thư vú, đồng thời giúp ngừa thai hiệu quả. Trẻ dưới 6 tháng được bú mẹ hoàn toàn có tác dụng kích thích tố thường gây ra thiếu kinh. Đây là phương pháp ngừa thai tự nhiên (mặc dù không an toàn) được gọi là phương pháp vô kinh khi cho con bú.

Những người mẹ và gia đình cần được khuyến khích để trẻ được bú mẹ một cách tối ưu. Các hành động giúp bảo vệ, thúc đẩy và hỗ trợ việc nuôi con bằng sữa mẹ bao gồm:

1/ Thông qua các chính sách như "Công ước bảo vệ thai sản 183" của Tổ chức Lao động Quốc tế và "Khuyến nghị số 191", bổ sung cho "Công ước số 183" bằng cách đề xuất thời gian nghỉ phép dài hơn và các quyền lợi cao hơn;

2/ Thông qua "Quy tắc tiếp thị sản phẩm thay thế sữa mẹ" và các nghị quyết liên quan của Hội đồng Y tế Thế giới;

3/ thực hiện "Mười bước giúp nuôi con bằng sữa mẹ thành công" được quy định trong Sáng kiến Bệnh viện Thân thiện với Trẻ em, bao gồm:

•  tiếp xúc da kề da giữa mẹ và trẻ ngay sau khi sinh và bắt đầu cho con bú trong vòng một giờ đầu sau sinh.

• cho trẻ bú theo nhu cầu (điều này có nghĩa cho trẻ bú khi muốn, cả ngày lẫn đêm).

• cho trẻ được ở liền kề cùng mẹ (cho phép người mẹ và trẻ sơ sinh ở cùng nhau 24 giờ một ngày).

• không cho trẻ ăn hoặc uống thêm bất kỳ thực phẩm nào, ngay cả nước tinh khiết, trừ khi có yêu cầu cần thiết về mặt y khoa.

• cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, tư vấn và dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đúng cách trong suốt quá trình nuôi dưỡng trẻ, chẳng hạn như trong quá trình chăm sóc trước sinh và sau sinh, thăm khám sức khỏe cho trẻ theo định kỳ, chủng ngừa vắc xin đầy đủ…

• hỗ trợ từ các nhóm cộng đồng bao gồm các nhóm hỗ trợ các người mẹ, các hoạt động nâng cao kiến thức trong việc chăm sóc sức khỏe.

Hỗ trợ tích cực để việc nuôi con bằng sữa mẹ được thực hiện tối ưu, tăng tỷ lệ nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn và tiếp tục cho con bú trong vài năm tiếp theo.

Cho trẻ ăn thực phẩm bổ sung

Khi trẻ được 6 tháng tuổi, nguồn năng lượng và các dưỡng chất thiết yếu của trẻ bắt đầu vượt quá mức so với nhu cầu sữa mẹ cung cấp, thực phẩm bổ sung là điều cần thiết để đáp ứng những nhu cầu đó. Trẻ sơ sinh ở độ tuổi này cũng sẵn sàng làm quen với các loại thức ăn khác. Nếu thức ăn bổ sung không đáp ứng được nhu cầu của trẻ hoặc không phù hợp trong khoảng thời gian 6 tháng tuổi, thì có thể làm chậm lại sự phát triển của trẻ. Các nguyên tắc hướng dẫn cho trẻ ăn thêm thực phẩm bổ sung là:

• tiếp tục cho trẻ bú mẹ theo nhu cầu cho đến khi trẻ được 2 tuổi hoặc lớn hơn.

• tập cho ăn có kiểm soát (ví dụ, cho trẻ sơ sinh ăn trực tiếp và hỗ trợ trẻ lớn hơn. Cho ăn chậm và kiên nhẫn, khuyến khích trẻ ăn nhưng không ép trẻ, trò chuyện với trẻ và duy trì giao tiếp bằng mắt).

• thực hiện an toàn vệ sinh khi chế biến thực phẩm.

• bắt đầu cho ăn khi trẻ được 6 tháng với lượng thức ăn nhỏ và tăng dần khi trẻ lớn hơn.

• tăng dần sự quen thuộc và đa dạng của các loại thực phẩm.

• tăng số lần cho trẻ ăn: 2 - 3 bữa mỗi ngày cho trẻ 6 - 8 tháng tuổi và 3 - 4 bữa mỗi ngày cho trẻ 9 - 23 tháng tuổi, thêm 1 - 2 bữa ăn nhẹ bổ sung theo nhu cầu.

• sử dụng thực phẩm đầy đủ dinh dưỡng hoặc tăng cường vitamin khoáng chất khi cần thiết.

• trong thời gian trẻ bị bệnh, tăng lượng chất lỏng như cho trẻ bú nhiều hơn và cho trẻ ăn các thức ăn mềm, ưa thích.

Dinh dưỡng cho trẻ trong điều kiện khó khăn

Các gia đình và trẻ nhỏ gặp hoàn cảnh khó khăn cần được quan tâm đặc biệt. Bất cứ khi nào có thể, tạo điều kiện cho mẹ và trẻ ở cùng nhau và nhận được sự hỗ trợ cần thiết khi thực hiện các cách cho trẻ ăn phù hợp. Cho trẻ bú mẹ vẫn là cách thức nuôi dưỡng trẻ sơ sinh an toàn và hiệu quả nhất trong hầu hết mọi tình huống khó khăn, ví dụ:

• trẻ sơ sinh nhẹ cân hoặc sinh non.

• người mẹ bị nhiễm HIV, sống ở nơi có tỷ lệ tử vong do tiêu chảy, viêm phổi và suy dinh dưỡng.

• người mẹ ở tuổi vị thành niên.

• trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ bị suy dinh dưỡng.

• gia đình phải gánh chịu hậu quả trong trường hợp khẩn cấp.  

HIV và nuôi dưỡng trẻ sơ sinh

Nuôi con bằng sữa mẹ, đặc biệt là cho trẻ bú mẹ sớm và hoàn toàn, là một trong những biện pháp quan trọng nhất để cải thiện tỷ lệ sống ở trẻ sơ sinh. Mặc dù HIV có thể lây truyền từ mẹ sang con khi mang thai, chuyển dạ, sinh con và cho con bú. Nhưng những bằng chứng về HIV và nuôi con bằng sữa mẹ cho thấy việc điều trị bằng thuốc kháng virus (ART) cho những người mẹ bị nhiễm HIV làm giảm đáng kể nguy cơ lây truyền. Thông qua việc cho con bú, cũng giúp cải thiện đáng kể sức khỏe của người mẹ.

Theo khuyến cáo của WHO, tất cả những người bị nhiễm HIV, bao gồm cả phụ nữ mang thai và cho con bú nên điều trị ARV suốt đời ngay khi biết mình bị nhiễm.

Những người mẹ sống ở những nơi có tỷ lệ mắc bệnh và tử vong phổ biến do tiêu chảy, viêm phổi và suy dinh dưỡng, các cơ quan y tế quốc gia xác nhận việc nuôi con bằng sữa mẹ, nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, sau đó giới thiệu các loại thức ăn bổ sung phù hợp và tiếp tục cho trẻ bú mẹ ít nhất khi trẻ tròn 1 tuổi. 

Bệnh viện An Sinh (Nguồn WHO)