Còn nhớ, một dạo báo chí trong nước thông tin rầm rộ về việc quy định của nhà nước, xem như là một sự đột phá trong văn minh đô thị: kể từ ngày 1.1.2010, ai hút thuốc lá tại các nơi công cộng sẽ bị nhắc nhở, phạt tiền.

Thế nhưng, quy định thì quy định, còn các sở, ban ngành có triển khai, hoặc triển khai quyết liệt Chương trình Phòng chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) hay không lại là chuyện khác.

Vi phạm tràn lan

Tại trạm chờ xe buýt trên đường Cách Mạng Tháng Tám, Q.3, TP.HCM (gần giao lộ Tú Xương) giữa trưa 4.7, trong lúc chờ xe buýt, hai người đàn ông rút thuốc lá ra phì phèo, bên cạnh họ là chị phụ nữ có con nhỏ và một số người khác. Bến xe Miền Đông (TP.HCM) 8 giờ sáng 5.7, ở phòng chờ có rất đông hành khách ngồi đợi, nhưng nhiều người đàn ông vẫn vô tư châm thuốc và nhả khói. Thậm chí, có hành khách còn nằm ngửa gác hai chân lên ghế vừa hút thuốc vừa lim dim ngủ! Bên cạnh, một người đàn ông khác thì vứt tàn thuốc vừa hút xong xuống sàn. Khói thuốc bay đầy trong phòng chờ, khiến nhiều hành khách ngồi đợi xe tỏ ra khó chịu, nhưng không thấy nhân viên hay bảo vệ bến xe nhắc nhở.

Chúng tôi thử phản ánh về tình trạng hút thuốc ở phòng chờ, thì một nhân viên của bến xe nói: “Tụi tôi phải làm việc mệt muốn chết, nào là móc túi, gây gổ rồi còn hướng dẫn hành khách lối đi… Còn việc hút thuốc do ý thức hành khách kém thôi, chứ tụi tôi cũng có nhắc nhở”. Chúng tôi thử ghé qua môi trường công cộng khác là quán cà phê thì cũng rất dễ dàng bắt gặp cảnh hút thuốc lá tràn lan.

Tại các bệnh viện, tình trạng hút thuốc lá cũng diễn ra nhan nhản. Tại Bệnh viện phụ sản Từ Dũ (TP.HCM) vào giờ nghỉ trưa có rất nhiều người tập trung bên ngoài hành lang và khoảng sân của bệnh viện, trong lúc đợi kết quả khám bệnh, họ châm thuốc phì phèo. Đáng ngại hơn, bên cạnh họ có nhiều phụ nữ và trẻ em, phải lãnh đủ làn khói trắng. Quan sát của chúng tôi chỉ trong vòng 30 phút, tại đây có đến bảy người hút thuốc. Lúc đó, cũng có một số nhân viên bệnh viện đi qua nhưng không ai buồn lên tiếng nhắc nhở.

Bệnh viện Ung bướu (TP.HCM) cũng là nơi luôn tập trung đông đúc lượng bệnh nhân và người nuôi bệnh. Ghi nhận của chúng tôi tại đây cũng cho thấy mặc dù ngay lối vào các dãy nhà của bệnh viện có treo băng-rôn ghi rõ dòng chữ “Không hút thuốc lá trong khuôn viên bệnh viện”, thế nhưng, chỉ mới quan sát chưa đầy 20 phút (đầu giờ chiều 4.7), chúng tôi thấy có rất nhiều người vô tư rít thuốc mà không thèm để ý đến biển cấm và thái độ của những người xung quanh. Phía trước khu C của bệnh viện, bên cạnh hồ nước là nơi tập trung nhiều người hút thuốc lá nhất. Khi có chị phụ nữ tỏ thái độ không đồng tình và chỉ tay lên biển cấm hút thuốc, nhằm nhắc nhở những người hút thuốc, thì một người tên D. (45 tuổi, quê Nam Định) bảo: “Ở đây mấy anh bảo vệ chỉ nhắc nhở thôi, lâu lâu không nhắc thì mình hút trộm điếu có chết ai đâu?”. Tại đây, nhiều người cầm thuốc vừa đi vừa hút nghênh ngang, hay cả nhóm tụ tập lại để hút thuốc, nhưng vẫn không thấy bảo vệ bệnh viện nhắc nhở. Chúng tôi thắc mắc với một anh bảo vệ thì được anh này phân bua: “Chúng tôi nhắc nhở thường xuyên nhưng nhiều người thiếu ý thức nên vẫn chưa thể làm triệt để được. Hơn nữa, chúng tôi chỉ nhắc nhở là chính, chứ không có quyền xử phạt”.

Nhả khói thuốc ngay biển cấm ở Bệnh viện Nhân dân Gia Định - ảnh: Thanh Thùy

Văn bản nhiều, làm chẳng bao nhiêu!

Cuối năm 2009, Bộ Y tế phối hợp với các tổ chức như Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ Lá phổi thế giới… phát động chiến dịch truyền thông quốc gia kêu gọi thực hiện kiểm soát thuốc lá. Trước đó, đã có rất nhiều văn bản, chỉ đạo (có 9 loại) liên quan đến việc phòng chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) từ Chính phủ, cấp bộ, UBND cấp TP… Thế nhưng, đến nay tình trạng vi phạm hút thuốc lá nơi công cộng vẫn diễn ra như nói trên.

Bác sĩ Trịnh Văn Hiệp (Thường trực Ban Chủ nhiệm Chương trình PCTHTL ngành y tế TP.HCM) nói: “Đã có rất nhiều văn bản, chỉ đạo về PCTHTL. Ngoài các văn bản từ cấp Chính phủ, Bộ Y tế, thì UBND TP.HCM cũng đã xây dựng kế hoạch PCTHTL gửi các sở, ban ngành để thực hiện. Việc còn lại là các sở, ban ngành có chịu làm hay không mà thôi. Nhiều sở, ngành chưa thực hiện tốt, chưa xây dựng kế hoạch PCTHTL cho đơn vị mình. Nếu không làm quyết liệt thì chương trình này sẽ rơi vào quên lãng”. 

Vấn đề nữa, theo bác sĩ Trịnh Văn Hiệp, đó là “việc chế tài xử phạt vi phạm hút thuốc đến nay gần như là con số 0, hầu hết các địa phương không có báo cáo về con số xử phạt người vi phạm hút thuốc lá”. Việc xử phạt giao thanh tra y tế và chủ tịch UBND phường xã, nhưng gần như hai bộ phận trên không thể triển khai. Lý do để thoái thác chuyện này: đội ngũ thanh tra y tế rất mỏng, làm các công việc thanh tra y, dược, khám chữa bệnh, vệ sinh thực phẩm còn chưa xuể. Do vậy, nhiều người cho rằng cần mở rộng về quyền xử phạt vi phạm hút thuốc cho các cơ quan khác. “Cần tăng cường mạnh việc xử phạt vi phạm hút thuốc, trích tiền phạt, tiền thuế thuốc lá để nuôi bộ máy làm công việc giám sát, xử phạt. Bởi, vi phạm hút thuốc hiện nay rất nhiều, diễn ra rất thường xuyên giống như vi phạm trong lĩnh vực giao thông”, bác sĩ Trịnh Văn Hiệp nói. 

Thanh Tùng - Hà Minh