Người bệnh tự kê đơn

Bà V.N.T. - 65 tuổi, nhà ở Q.Tân Bình, TP.HCM - bị bệnh tăng huyết áp, được bác sĩ kê toa thuốc lợi tiểu indapamid 1,5mg uống mỗi ngày/viên và hẹn tái khám sau hai tuần thử máu kiểm tra chất điện giải. Thấy trong người khỏe nên bà tự ý mua thuốc uống liên tục ba tháng mà không đi tái khám. Vài ngày trước khi nhập viện, người nhà thấy bà T. mệt mỏi nhiều, chán ăn, tri giác tệ dần và nằm mê man, sau đó co giật. Bà T. vào viện cấp cứu, được chẩn đoán là hôn mê do hạ natri máu.

Mặc dù thuốc lợi tiểu được dùng chủ yếu để chống ứ nước trong cơ thể, nhưng thầy thuốc sẽ căn cứ vào bệnh, tình trạng từng người mà có chỉ định thích hợp. Thuốc lợi tiểu thường được bác sĩ dùng điều trị bệnh tăng huyết áp và kiểm soát triệu chứng phù do các bệnh suy tim, xơ gan, suy thận. Theo quy chế kê đơn, thuốc lợi tiểu thuộc nhóm chỉ dùng theo đơn của bác sĩ.

Người bệnh không nên đơn giản chỉ biết đến tính chống phù mà tự ý dùng, quên mất các tác dụng phụ khác, đó là chưa kể cần phải biết phù là do nguyên nhân gì.

Một trường hợp khác là ông N.D.Đ. - 60 tuổi, nhà ở Q.11, TP.HCM - gần đây bỗng thấy hai chân sưng húp. Ông không đi khám bệnh mà nghe lời bạn bè mua thuốc lợi tiểu uống. Mấy ngày đầu chân có bớt sưng nhưng sau đâu vẫn hoàn đấy. Tuy nhiên, ông vẫn cố uống thêm một thời gian nữa cho đến khi bị chuột rút và tay co quắp mới đi khám bệnh. Kết quả thử máu cho thấy nguyên nhân gây chuột rút và co quắp tay của ông là do hạ canxi máu - tác dụng phụ do thuốc lợi tiểu gây ra. Còn nguyên nhân gây phù chân là do suy van tĩnh mạch hai chân.

Dùng thuốc lợi tiểu là muốn lấy bớt nước thừa ra khỏi cơ thể, tuy nhiên nếu dùng quá mức có thể gây giảm thể tích dịch cơ thể dẫn đến tụt huyết áp làm chóng mặt, hoa mắt, ngất hoặc hôn mê. Đối với người bệnh đái tháo đường, nếu lợi tiểu quá mức có thể dẫn đến rối loạn các chất điện giải trầm trọng, làm đường huyết tăng lên rất cao, dễ đưa đến hôn mê do tăng áp lực thẩm thấu.

Phải theo chỉ định của bác sĩ

Người bệnh cần biết triệu chứng phù là biểu hiện do nhiều bệnh gây ra. Có thể do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, suy tim, xơ gan, suy thận, suy dinh dưỡng đạm. Phù có thể do dị ứng, viêm, giãn tĩnh mạch, tắc mạch bạch huyết, do có thai chèn ép, tác dụng phụ của thuốc kháng viêm giảm đau... Vì thế, nhất thiết phải có sự chỉ định của bác sĩ mới được dùng thuốc.

Trong điều trị, người bệnh cần tuyệt đối tuân thủ đúng liệu trình dùng thuốc do bác sĩ chỉ định, không được tự ý ngưng thuốc dù cảm thấy khỏe hơn. Có người cho rằng dùng thuốc lợi tiểu đi tiểu nhiều làm yếu thận và liệt dương nên không tuân thủ điều trị. Điều này không nên, chỉ có spironolacton dùng liều cao và lâu ngày có thể gây tình trạng yếu sinh lý, khi ngưng thuốc sẽ hồi phục. Người bệnh nên báo cho thầy thuốc biết tác dụng ngoài ý muốn để thầy thuốc xử trí bằng cách thay thuốc khác, chứ không nên tự ý bỏ thuốc.

Trong cơ thể, chất điện giải natri và kali đồng hành khăng khít với nhau. Các thuốc lợi tiểu thông dụng (nhóm thiazid và nhóm lợi tiểu quai) có tác dụng thải natri đồng thời làm mất kali. Kali rất quan trọng trong co bóp tim và duy trì thể trạng tốt. Vì vậy, người dùng thuốc lợi tiểu nên ăn nhiều chuối, uống nhiều nước cam để bổ sung kali. Hoặc khi dùng thuốc lợi tiểu mà thấy xuất hiện các triệu chứng như: vọp bẻ, yếu cơ, mệt mỏi, buồn nôn, khát nhiều, bất an, mạch nhanh... thì phải đến bác sĩ khám ngay.

BSCK1 NGUYỄN THANH HẢI
(Bệnh viện Cấp cứu Trưng Vương)