Các nhà khoa học trên toàn thế giới đang chạy đua nước rút để tìm cách thoát khỏi đại dịch mang tên virus corona. Một số nhà nghiên cứu đang nỗ lực phát triển vaccine chủng ngừa và điều trị, trong khi một số khác thì đang nỗ lực tìm kiếm bằng chứng về các dự liệu sẵn có nhằm mục đích đẩy lùi dịch bệnh Covid-19.

Trong nguồn dữ liệu được lưu trữ, các nhà nghiên cứu đã “phủi bụi” cho một hợp chất đáng quý nằm trong tủ thuốc tập thể, một loại vaccine phát triển trước đó cả một thế kỷ (100 năm tuổi) giúp chống lại bệnh lao, một bệnh do vi khuẩn gây tổn thương cho phổi. Một vài phân tích ban đầu, thực hiện theo nghiên cứu cắt ngang, phát hiện ra rằng ở các quốc gia có chủng ngừa loại vaccine, được gọi là Bacillus Calmette Muff Guérin (BCG), dường như bị ảnh hưởng thấp hơn, cả về số lượng lẫn mức độ nghiêm trọng, nguyên nhân bởi virus corona gây bùng phát đại dịch bệnh Covid-19.

Vaccine BCG có thể bảo vệ con người thoát khỏi đại dịch Covid-19 không? Câu trả lời ngắn gọn là: Chúng tôi không biết. Nhưng trên thế giới, một số thử nghiệm lâm sàng đang tiến hành kiểm tra xem loại vaccine BCG này có khả năng bảo vệ chống lại đối thủ đáng gờm virus corona này hay không.

Ban đầu chúng tôi khá hoài nghi vì các nghiên cứu này có thể thách thức tất cả các yếu tố khác đang là nguyên nhân khiến một số quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề hơn so với các quốc gia khác bởi đại dịch Covid-19. Trong số các yếu tố đó thì chất lượng của hệ thống chăm sóc sức khỏe, các biện pháp thực thi để ngăn chặn dịch bệnh và năng lực xét nghiệm. Tuy nhiên, đó là một "ý tưởng khiêu khích" và "dữ liệu thách đố", Giáo sư Paula Cannon, một giáo sư nổi tiếng về vi trùng học và miễn dịch học phân tử tại Trường Y khoa Keck của Đại học Nam California, người không tham gia vào bất kỳ nghiên cứu nào trong số này, cho biết.

Hàng chục quốc gia, có cả Nhật Bản và Trung Quốc, yêu cầu trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh phải được chủng ngừa vaccine BCG để bảo vệ chống lại bệnh lao, một bệnh nhiễm trùng khá phổ biến ở các quốc gia có thu nhập thấp. Ở các quốc gia khác, chẳng hạn như Tây Ban Nha, Pháp và Thụy Sĩ, có thực hiện chủng ngừa vaccine BCG nhưng những quốc gia này dừng lại việc chủng ngừa khi nguy cơ mắc bệnh giảm đi, dựa vào một trong những nghiên cứu được công bố trên medRxiv vào ngày 28 tháng 3. Trong khi đó, tại các quốc gia giàu có như Mỹ, Ý và Hà Lan thì hoàn toàn không có chính sách chủng ngừa vaccine BCG mở rộng.

Các nhà khoa học từ lâu đã được biết đến "một cách rất tình cờ", vaccine BCG không chỉ bảo vệ chống lại bệnh lao mà còn giúp chống lại các loại virus khác, đặc biệt là nhiễm trùng đường hô hấp. Vaccine, theo một cách vừa bất ngờ và vừa kỳ diệu, giống như tăng cường miễn dịch phổ rộng, bác sĩ Cannon cho biết.

Ví dụ, một nghiên cứu được thực hiện ở Guinea-Bissau, Tây Phi cho thấy, trẻ em được chủng ngừa vaccine BCG giảm khoảng 50% tỉ lệ tử vong, phần lớn là do vaccine làm giảm nhiễm trùng đường hô hấp và nhiễm trùng huyết hoặc ngộ độc máu (nhiễm khuẩn máu), dựa theo nghiên cứu của medRxiv. Các nghiên cứu khác, chủ yếu được thực hiện trên động vật, nhưng cũng tìm thấy sự bảo vệ phổ rộng tương tự từ vaccine BCG.

Vaccine BCG, vaccine sống giảm độc lực

Vaccine BCG lúc đầu được phát triển Mycobacterium bovis thường thấy ở bò, và đã được làm giảm độc lực nhưng vẫn còn sống, có liên quan mật thiết với vi khuẩn gây bệnh lao. Được phát triển lần đầu tiên vào những năm 1920 tại Pháp và sau đó được phân phối trên toàn thế giới.

Ngày nay, các quốc gia từ Nhật Bản đến Đan Mạch đã tự sản xuất vaccine BCG của riêng đất nước mình, được sản xuất theo qui chuẩn công thức vi khuẩn sống khác nhau và mỗi quốc gia có mức độ tăng cường miễn dịch khác nhau, Tiến sĩ Ofer Levy, giám đốc chất lượng chương trình vaccine tại Bệnh viện nhi Boston và là một giáo sư tại Trường Y Harvard.

Thông thường, vaccine sống cung cấp "phản ứng miễn dịch mạnh mẽ và lâu dài", thậm chí là có khả năng "bảo vệ suốt đời" chống lại nhiễm trùng và bệnh tật. Trong khi các loại vaccine bất hoạt, chẳng hạn như vaccine phòng bệnh cúm không cung cấp miễn dịch mạnh mẽ như vậy, theo Bộ Y tế và dịch vụ nhân sinh Hoa Kỳ.

Trong khi hầu hết các loại vaccine được xem như là cánh tay của hệ thống miễn dịch. Hệ thống miễn dịch thích nghi tạo ra các kháng thể nhắm đích vào mầm bệnh, còn vaccine BCG lại nhắm đích vào hệ thống miễn dịch bẩm sinh. Hệ thống miễn dịch bẩm sinh không phân biệt đối xử với các mầm bệnh và giải phóng các tế bào miễn dịch cực kỳ nhanh để chống lại bất kỳ sự xâm nhập của vi sinh vật lạ nào. Do đó, vaccine BCG giúp tăng cường sản sinh các tế bào miễn dịch không đặc hiệu của cơ thể.

Nghiên cứu medRxiv và một nghiên cứu mô tả khác được công bố gần đây trên Cổng nghiên cứu đưa ra kết luận tương tự: Dường như có mối tương quan giữa các quốc gia có thực hiện chủng ngừa vaccine BCG, giảm mức độ lây lan và mức độ nghiêm trọng với các trường hợp nhiễm Covid-19. Ví dụ, Bồ Đào Nha, nơi thực hiện chủng ngừa vaccine BCG cho trẻ sơ sinh, có hơn 16.000 trường hợp bị nhiễm Covid-19 nhưng chỉ có 535 trường hợp tử vong. Trong khi nước láng giềng Tây Ban Nha có hơn 169.000 trường hợp bị nhiễm và hơn 17.000 trường hợp tử vong.

Tương tự, ở Ireland, với 9.655 trường hợp bị nhiễm và chỉ có 334 trường hợp tử vong có thực hiện chủng ngừa vaccine BCG. Trong khi đó, ở Anh với 89.554 trường hợp bị nhiễm và 11.346 trường hợp tử vong. Dựa theo số liệu này, Ireland có tỉ lệ tử vong 3,5% so với 12,7% ở Anh. Tất nhiên, có sự khác biệt lớn về số lượng dân số giữa các quốc gia này, cùng với các biến số khác có thể ảnh hưởng đến tỉ lệ tử vong và nhiễm trùng.

Những nghiên cứu mô tả này còn rất nhiều thiếu sót, bởi vì nhiều yếu tố như sự khác biệt về nguồn lực kinh tế và năng lực xét nghiệm, có thể ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu. Nhưng các nhà nghiên cứu đang nỗ lực hết sức có thể trong một tình huống vô cùng khó khăn với sức căng của thời gian. Mặc dù không có bằng chứng vaccine BCG làm giảm nguy cơ phát triển đại dịch COVID-19 trong cộng đồng, nhưng tôi rất hào hứng với các giả thuyết này, Tiến sĩ Levy cho biết.

Thật khó để đưa ra kết luận chắc chắn, nhưng việc có đủ bằng chứng khoa học để thúc đẩy các thử nghiệm lâm sàng và nhóm nghiên cứu đang xem xét có nên bắt đầu ở Mỹ, ông nói. Các thử nghiệm lâm sàng phân tích tác dụng bảo vệ lâu dài của vaccine BCG chống lại COVID-19 đang được tiến hành ở các quốc gia khác, trong đó có Úc và Hà Lan.

Nên chủng ngừa hay tái chủng ngừa?

Tôi hơi bối rối với ý nghĩa rằng vaccine BCG có khả năng bảo vệ cơ thể trong một khoảng thời gian rất dài như vậy khi một ai đó đã chủng ngừa vaccine BCG khi còn nhỏ. Thật vậy, không rõ tác dụng vaccine BCG có thể kéo dài bao lâu, Bác sĩ Cannon cho biết.

Nghiên cứu thứ hai được tiến hành theo phương pháp cắt ngang, phân tích các quốc gia có chính sách chủng ngừa vaccnine hoặc chủng ngừa lại chịu ảnh hưởng thế nào trong đại dịch Covid-19. Nghiên cứu cho thấy, các quốc gia không thực hiện chủng ngừa có tỉ lệ tử vong là 5,2% so với tỉ lệ tử vong ở các quốc gia có chủng ngừa là 0,6%.

Điều đặc biệt quan trọng, nếu bạn muốn phản biện lại tất cả các nghiên cứu này, bởi các thông tin dữ liệu đang được xử lý một cách ồ ạt, gấp rút. Tất cả chúng ta đều đưa ra dự đoán về tỉ lệ nhiễm trùng và tỉ lệ tử vong mà không có thử nghiệm thống nhất rộng rãi ở mọi quốc gia, Bác sĩ Cannon cho biết.

Dù sao thì tôi hoan nghênh các nhà nghiên cứu, vì chí ít họ cũng đã làm những gì họ có thể với thông tin dữ liệu có sẵn và cung cấp một số giả thuyết mang đầy tính thách thức. Tin tốt là các nghiên cứu có thể được kiểm tra dễ dàng, Tiến sĩ Levy chia sẻ.

Ở thế giới khác, chúng ta thực hiện các thí nghiệm trên động vật để kiểm tra giả thuyết này. Ở thế giới này, giữa đại dịch virus corona bùng phát dữ dội, chúng ta không có đủ thời gian cho việc đó kiểm chứng mọi giả thuyết. Nhưng vaccine BCG "được chứng minh là an toàn" qua một thế kỷ và có thể được thử nghiệm ở những người không già và không có chức năng miễn dịch kém (vì đây là vaccine sống, có thể gây ra nhiều tác dụng phụ thường gặp và nặng hơn với đối tượng là người già hoặc những người có hệ miễn dịch suy yếu và không an toàn khi sử dụng BCG).

“Hệ thống miễn dịch của con người giống như một dàn nhạc, nơi tất cả liên kết chặt chẽ với nhau một cách đồng bộ. Dường như những gì mà vaccine BCG phát triển có thể mang lại một chút kiểm soát bổ sung cho nhạc trưởng. Vì vậy, trong bản giao hưởng của cuộc tấn công miễn dịch chống lại virus corona gây ra bệnh viêm đường hô hấp đang gây hoang mang trên toàn cầu, dàn nhạc có thể phát nổ hoàn toàn, ngay lập tức, tất cả cùng nhau, đồng bộ, thay vì chơi bắt kịp nhau." Bác sĩ Cannon chia sẻ.

Bệnh viện An Sinh (Theo Live Science)